Οι «έσχατες μέρες» της θρησκείας


Αρχική πηγή: James A. Haught, The ‘final days’ of religion.

Με παιδαριώδη πίστη στο υπερφυσικό, πολλές εκκλησίες πιστεύουν ότι ζούμε στις «έσχατες μέρες για το τέλος του κόσμου», πριν την επιστροφή του Ιησού για την κρίση.

Λοιπόν η αλήθεια μπορεί να είναι διαφορετική. Αυτές θα μπορούσαν να είναι οι τελευταίες μέρες της θρησκείας στον δυτικό πολιτισμό. Πιστεύω ότι εισερχόμαστε σε μια νέα Κοσμική Εποχή, όπου οι μαγικές υπερφυσικές πεποιθήσεις δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές από τους μορφωμένους σύγχρονους ανθρώπους. Είναι οι έσχατες ημέρες της πίστης.

Είναι πλέον προφανές ότι η θρησκεία εξασθενεί και στις ΗΠΑ, όπως έχει συμβεί στις πιο προχωρημένες δυτικές δημοκρατίες. Δεκάδες έρευνες βρίσκουν τα ίδια στοιχεία: Όλο και λιγότεροι Αμερικανοί ενήλικες, ειδικά εκείνοι κάτω των 30 ετών, πηγαίνουν ή ανήκουν σε κάποια εκκλησία. Λένε στους ερευνητές ότι δεν έχουν καμία θρησκεία. Είναι άθρησκοι, αγνοούν την πίστη.

Από το 1990 οι «nones», όπως αποκαλούνται στην αγγλική γλώσσα, εξερράγησαν ραγδαία ως κοινωνιολογικό φαινόμενο - από το 10% των ενηλίκων των ΗΠΑ, στο 15%, στο 20%. Τώρα ανέβηκαν στο 25%, σύμφωνα με έρευνα του 2016 από το Public Religion Research Institute - PRRI (Δημόσιο Ινστιτούτο Θρησκευτικών Ερευνών), ξεπερνώντας τους καθολικούς (21%) και τους λευκούς ευαγγελιστές (16%). Φαίνεται ότι βρίσκονται σε τροχιά για να καταστούν μια ξεκάθαρη πλειοψηφία.

Η Αμερική ακολουθεί το κοσμικό μονοπάτι της δυτικής Ευρώπης, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Ιαπωνίας, της Νέας Ζηλανδίας και άλλων σύγχρονων χωρών. Η Κοσμική Εποχή γίνεται χιονοστιβάδα. Μεταξύ των νέων ενήλικων Αμερικανών, το ποσοστό των άθρησκων nones είναι σχεδόν 40%, πράγμα που σημαίνει ότι η επόμενη γενιά θα είναι ακόμα πιο κοσμική.

Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις γι’ αυτό τον κοινωνικό μετασχηματισμό: (1) Ότι το Διαδίκτυο εκθέτει τους νέους σε ένα ευρύ φάσμα ιδεών και πρακτικών που υποβαθμίζουν τις παλιές πεποιθήσεις. (2) Η οικογενειακή διασπορά εμποδίζει την παραδοσιακή συμμετοχή σε εκκλησίες. (3) Οι νέοι έχουν γίνει κυνικοί για την εξουσία όλων των τύπων. (4) Η φονταμενταλιστική εχθρότητα έναντι των ομοφυλόφιλων και των αμβλώσεων έχει εκνευρίσει τους ανεκτικούς Αμερικανούς. (5) Τα σκάνδαλα παιδικών κακοποιήσεων από κληρικούς έχουν καταρρίψει τους εκκλησιαστικούς ισχυρισμούς περί ηθικής υπεροχής. (6) Οι βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας εν ονόματι της πίστης, καθώς και άλλες θρησκευτικές δολοφονίες, τρομάζουν τους απλούς ανθρώπους.

Όλοι οι πιο πάνω παράγοντες αναμφισβήτητα παίζουν κάποιο ρόλο. Αλλά θέλω να σας προτείνω μια απλούστερη εξήγηση: στον επιστημονικό 21ο αιώνα είναι λιγότερο πιθανό να πιστεύουμε σε αόρατους θεούς, διαβόλους, παραδείσους, κολάσεις, άγγελους, δαίμονες, καθώς και παρθένες γεννήσεις, αναστάσεις, θαύματα, μεσσίες, προφητείες, οράματα, ενσαρκώσεις, θεϊκές επισκέψεις και άλλες υπερφυσικές αξιώσεις. Ο μαγικός τρόπος σκέψης είναι γελοίος. Δεν είναι για έξυπνους, καλλιεργημένους ανθρώπους.

Η προαναφερθείσα μελέτη του PRRI διαπίστωσε ότι ο πρωταρχικός λόγος που έδωσαν οι νέοι για την αποχώρησή τους από τη θρησκεία, είναι ακριβώς αυτός: Σταμάτησαν να πιστεύουν τα θαυματουργικά εκκλησιαστικά δόγματα.

Για δεκαετίες οι κυριότεροι υψηλόβαθμοι ιεράρχες του προτεσταντισμού, με πανεπιστημιακή μόρφωση, προσπάθησαν να μειώσουν τον υπερφυσικό χαρακτήρα, κηρύττοντας μόνο για τη συμπόνια του Ιησού και το κοινωνικό ευαγγέλιο. Ήταν μια ευγενής προσπάθεια, αλλά καταστροφική. Η κύρια αυτή γραμμή κατέρρευσε παταγωδώς. Ο προτεσταντισμός έχει ξεθωριάσει ως και τις παρυφές της αμερικανικής ζωής.

Τώρα ο καθολικισμός και ο ευαγγελισμός βρίσκονται στην ίδια δίνη του θανάτου. Το ένα δέκατο των ενηλίκων των ΗΠΑ σήμερα είναι πρώην καθολικοί. Η Σύμβαση των Νότιων Βαπτιστών έχασε 200,000 μέλη το 2014 και ακόμα 200,000 το 2015.

Είμαι ένας «εφημεριδάνθρωπος» στην περιοχή Bible Belt Appalachia. Έχω παρακολουθήσει την υποχώρηση της θρησκείας για έξι δεκαετίες. Την δεκαετία του 1950 οι νόμοι της εκκλησίας ήταν ισχυροί:

Ήταν έγκλημα να ανοίγουν τα καταστήματα το Σάββατο. Όλες οι δημόσιες σχολικές τάξεις άρχιζαν με υποχρεωτική προσευχή. Ήταν έγκλημα να αγοράσεις ένα κοκτέιλ, να δεις γυμνές φωτογραφίες σε περιοδικά ή να αγοράσεις ένα λαχείο. Ήταν επίσης έγκλημα για ένα άγαμο ζευγάρι να μοιράζεται το ίδιο υπνοδωμάτιο. Εάν μια ελεύθερη κοπέλα έμενε έγκυος ήταν κάτι ντροπιαστικό, τόσο για την ίδια, όσο και για την οικογένειά της. Ο έλεγχος των γεννήσεων ήταν ανομολόγητος, όπως και η θεωρία της εξέλιξης.

Ήταν κακούργημα ο τερματισμός μιας εγκυμοσύνης. Ήταν κακούργημα να είσαι ομοφυλόφιλος. Ένας ομοφυλόφιλος στην πόλη αυτοκτόνησε, μετά που η αστυνομία του πρόσαψε κατηγορίες. Ακόμη και το γράψιμο για το σεξ ήταν παράνομο. Το 1956 ο Ρεπουμπλικάνος δήμαρχος μας διέταξε την αστυνομία να εισβάλει σε βιβλιοπωλεία που πωλούσαν το Peyton Place.

Σταδιακά όλα αυτά τα θρησκευτικά ταμπού που εδράζονται στην πίστη, εξαφανίστηκαν από την κοινωνία. Η θρησκεία έχασε τη δύναμή της - πριν ακόμη ακμάσουν οι άθρησκοι nones.

Ίσως η ειλικρίνεια είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην εξαφάνιση της θρησκείας. Ίσως οι νέοι να διακρίνουν ότι είναι ανέντιμο να ισχυριζόμαστε ότι γνωρίζουμε υπερφυσικά πράγματα που δεν είναι γνωστά.

Όταν ήμουν νέος ρεπόρτερ, ο συντάκτης μου στη πόλη μου ήταν κάποιος H.L. Mencken που γέλαγε με τους κήρυκες της Βίβλου. Μια μέρα, ως ένας νεαρός που αναζητούσε την αλήθεια, τον ρώτησα το εξής: Έχετε δίκαιο ότι οι εξηγήσεις τους είναι παραμύθια - αλλά ποια απάντηση μπορεί να δώσει ένας ειλικρινής άνθρωπος σε σχέση με τα μεγάλα ερωτήματα: Γιατί είμαστε εδώ; Γιατί είναι το Σύμπαν εδώ; Γιατί πεθαίνουμε; Υπάρχει κάποιος σκοπός στη ζωή;

Με κοίταξε για λίγο και απάντησε λέγοντας: «Μπορείς να πεις: δεν ξέρω». Αυτό ενεργοποίησε ένα συναγερμό στο κεφάλι μου που εξακολουθεί να αντηχεί. Είναι ειλικρινές να παραδεχτείτε ότι δεν μπορείτε να εξηγήσετε τα πάντα, αλλά δεν είναι έντιμο να αποδίδετε όσα δεν μπορείτε να εξηγήσετε σε ένα υπερφυσικό θεό.

Η εξήγηση της εκκλησίας ότι ο πλανήτης Γη είναι ένας τόπος δοκιμασίας και ελέγχου των ανθρώπων για ένα μελλοντικό παράδεισο ή κόλαση, είναι μια ανόητη εικασία χωρίς καμία ένδειξη, εκτός από τις αρχαίες γραφές. Δεν είναι λοιπόν καθόλου περίεργο που οι σημερινοί Αμερικανοί, οι οποίοι μεγαλώνουν στην εποχή της επιστημονικής σκέψης, να μην μπορούν να «καταπιούν» κάτι τέτοιο. Το Ξυράφι του Όκαμ (αγγλιστί: Occam’s Razor) λέει ότι η απλούστερη εξήγηση είναι η πιο ακριβής. Γιατί λοιπόν η θρησκεία πεθαίνει; Επειδή τελικά οι άνθρωποι σκέφτονται ότι η θρησκευτική εξήγηση είναι αναληθής, ψευδής, ανέντιμη.

Στις προεδρικές εκλογές του 2016 οι λευκοί ευαγγελιστές υποστήριξαν τον Ντόναλντ Τράμπ με το εκπληκτικό ποσοστό του 81% των ψήφων, ως τον ηγέτη που δεν αντιτίθεται στις αξίες της εκκλησίας. Αλλά οι λευκοί ευαγγελιστές, όπως και οι περισσότερες θρησκευτικές ομάδες στη χώρα, συρρικνώνονται και η εξουσία τους θα εξασθενίσει.

Το 2016 επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία, το Κογκρέσο ψήφισε νόμο για την προστασία των ανθρώπων χωρίς θρησκεία. Ήταν ο νόμος Frank R. Wolf για τη Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία (Frank R. Wolf International Religious Freedom Act), που φέρει το όνομα ενός πρώην βουλευτή του Αμερικανικού Κογκρέσου που υποστήριζε την ελευθερία συνειδήσεως. Ο νόμος θωρακίζει όλους όσοι δεν ανήκουν σε κυρίαρχες θρησκείες, συμπεριλαμβανομένων και όσων δεν ανήκουν σε καμία θρησκεία, από επιθέσεις και προκαταλήψεις. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι οι αρχές πρέπει να «προστατεύουν τις θεϊκές και μη θεϊκές πεποιθήσεις, καθώς και το δικαίωμα της μη ομολογίας και μη άσκησης οποιαδήποτε θρησκεία». Ο Πρόεδρος Ομπάμα υπέγραψε τον νόμο στις 16 Δεκεμβρίου.

Το 2016 ακόμα, το National Geographic ανάρτησε στο διαδίκτυο μια ιστορία με τίτλο: «Η νεότερη βασική θρησκεία του κόσμου είναι η αθρησκία» (The world's newest major religion: No religion). Έλεγε ότι ο χριστιανισμός μειώνεται σε όλες τις βόρειες δημοκρατίες, ενώ αναπτύσσεται στην υπό-Σαχάρια Αφρική και σε άλλες τροπικές χώρες. Το έγκριτο περιοδικό έγραφε:

«Υπήρχαν από μακρόν προβλέψεις ότι η σημασία της θρησκείας θα εξασθενίσει, καθώς ο κόσμος εκσυγχρονίζεται, αλλά όλες οι πρόσφατες έρευνες διαπιστώνουν ότι αυτό συμβαίνει εκπληκτικά γρήγορα. Η πλειοψηφία του πληθυσμού της Γαλλίας θα είναι σύντομα κοσμική. Ομοίως οι Κάτω Χώρες και η Νέα Ζηλανδία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία δεν θα υπάρχουν σύντομα χριστιανικές πλειοψηφίες. Η θρησκεία γίνεται γρήγορα λιγότερο σημαντική από ποτέ».

Η Ευρώπη, η οποία για αιώνες σκότωνε τους ανθρώπους για τη θρησκεία, αποφάσισε, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι η θρησκεία δεν έχει σημασία. Ο εκκλησιασμός κατέρρευσε. Ο Πάπας Βενέδικτος ο 16ος παραπονέθηκε λέγοντας ότι: «η Ευρώπη έχει αναπτύξει μια κουλτούρα η οποία, με τρόπο άγνωστο ακόμα στην ανθρωπότητα, αποκλείει τον θεό από τη δημόσια συνείδηση». Διαμαρτυρήθηκε για τη νέα ευρωπαϊκή στάση «της παντελούς αποτροπής του θεού». Ο αρθρογράφος George Will αποκάλεσε το Βατικανό «109 στρέμματα πίστης σε μια ευρωπαϊκή θάλασσα απιστίας».

Περισσότερα από τα μισά παιδιά στη Βρετανία εκκλησιάζονταν κάθε Κυριακή στις αρχές του 20ου αιώνα. Μέχρι το 2000, το ποσοστό είχε μειωθεί στο 4%. Μια δημοσκόπηση του 2000 ζητούσε από τους Βρετανούς να ονομάσουν προσωπικότητες «που εμπνέουν». Τα δύο τρίτα επέλεξαν τον Νέλσον Μαντέλα, έξι τοις εκατό διάλεξαν την τραγουδίστρια Britney Spears και το ένα τοις εκατό διάλεξε τον Ιησού. 

Έρευνα της British Social Attitudes, που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2017, αποκάλυψε ότι το 71% των νέων στη Μεγάλη Βρετανία δεν είναι θρήσκοι. Συνολικά το 53% του πληθυσμού στην Αγγλία και την Ουαλία δεν είναι πια θρήσκοι και έτσι για πρώτη φορά στη χώρα όσοι ακολουθούν μια θρησκεία είναι μειοψηφία. Σύμφωνα με τον James Williams, λέκτορα επιστημονικής εκπαίδευσης στη Σχολή Εκπαίδευσης και Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου του Sussex, σε αυτό συνέβαλε η καλύτερη εκπαίδευση, όπου διδάσκεται η κριτική σκέψη, καθώς και η βελτίωση της γενικής επιστημονικής γνώσης και κατανόησης, με αποτέλεσμα το σύστημα πίστης με το οποίο λειτουργούν οι θρησκείες να μην κατορθώνει να πείσει τους νέους να υιοθετήσουν τις πεποιθήσεις τους.

Η τάση της εκκοσμίκευσης είναι πολύ προχωρημένη στη Σκανδιναβία. Ο κοινωνιολόγος του Pitzer College Phil Zuckerman, μετά από μήνες συνεντεύξεων με Δανούς και Σουηδούς έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο: Society without God: What the least-religious nations can tell us about contentment (Κοινωνία χωρίς θεό: Τι μπορούν να μας πουν τα λιγότερο θρήσκα έθνη για την ικανοποίηση). Σε αυτό αναφέρει ότι οι Σκανδιναβοί γενικά θεωρούν τη θρησκεία και την προσευχή όπως τον Άγιο Βασίλη και τα παραμύθια για τα παιδιά. Είναι πράγματα που ξεπερνιούνται με την ωριμότητα, η οποία φέρνει τη σοφία. Γράφει επίσης ότι οι άθεοι Σκανδιναβοί έχουν μια ευτυχισμένη ζωή, σε υγιείς κοινωνίες με πολύ λιγότερο έγκλημα και άλλα κοινωνικά κακά, συγκριτικά με τους θρήσκους πολιτισμούς.

Η America’s National Freshman Survey, που διεξάγει το Ανώτερο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Έρευνας (Higher Education Research Institute) του UCLA, καταγράφει δεδομένα και πεποιθήσεις εκατοντάδων χιλιάδων πρωτοετών φοιτητών σε εκατοντάδες κολέγια και πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Αναφέρει ότι το ποσοστό που δεν έχουν θρησκεία αυξήθηκε από 7% το 1966 στο 30% το 2015. Στην έρευνα του 2016 το ποσοστό ήταν 31%.

Η πανεπιστημιακή εφημερίδα Harvard Crimson, που ερεύνησε νεοεισερχόμενους φοιτητές του Χάρβαρντ, διαπίστωσε ότι το μεγαλύτερο τμήμα τους δεν εκκλησιάζεται. Περίπου 38 τοις εκατό αποκαλούνται αθεϊστές ή αγνωστικιστές, ενώ μόνο το 34% δήλωσαν χριστιανοί. (Οι ιουδαίοι ήταν 10%, οι ινδουιστές 3%, οι μουσουλμάνοι 2,5% και το 12% δήλωσε «άλλο»).

Ο τέως Πρόεδρος Ομπάμα ήταν ο πρώτος που προέβη σε δημόσιο εναγκαλισμό των μη πιστών, ενώ προσκάλεσε επίσης σκεπτικιστικές ομάδες στον Λευκό Οίκο. Στις 27 Φεβρουαρίου 2017 ο πρώην Πρόεδρος Τζορτζ Μπους σχολίασε στο NBC News: «Ένα από τα δυνατά μας σημεία έγκειται στο ότι οι πολίτες λατρεύουν θρησκευτικά με τον τρόπο που θέλουν ή δεν λατρεύουν καθόλου».

Ο Robert Jones, επικεφαλής του Δημόσιου Ινστιτούτου Θρησκευτικών Ερευνών και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: End of white Christian America (Το τέλος της  χριστιανικής Αμερικής των λευκών), σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Washington Post, είπε, μεταξύ άλλων, ότι η υποχώρηση της πίστης ήταν «γρήγορη και δραματική, πλήττοντας αρχικά τους προτεστάντες, έπειτα τους καθολικούς και τελικά τους ευαγγελιστές».

Το διερευνητικής δημοσιογραφίας βιβλίο με τίτλο: The Great Evangelical Recession (Η Μεγάλη Ευαγγελική Ύφεση), του πάστορα μεγάλο-εκκλησίας (mega church), δημοσιογράφου και συγγραφέα John Dickerson, προειδοποιούσε ότι «ο ευαγγελισμός, όπως τον γνωρίζαμε τον 20ό αιώνα, αποδυναμώνεται». Αναφέρει ότι «η πλειοψηφία των νέων που ανατράφηκαν ως ευαγγελιστές εγκαταλείπουν την εκκλησία» και «τα χρόνια που έρχονται θα δούμε τον παλιό ευαγγελισμό να κλαυθμηρίζει και να χάνεται». Το 2017, μετά από 85 χρόνια λειτουργίας, η μεγαλύτερη αλυσίδα βιβλιοπωλείων της Αμερικής Family Christian, έκλεισε τα 240 καταστήματά της και απόλυσε τους 3000 εργαζόμενους της λέγοντας ότι «οι μειωμένες πωλήσεις διάβρωσαν την επιχείρηση».

Το 2015, το Ερευνητικό Κέντρο Pew προέβλεψε ότι ο χριστιανισμός θα υποστεί απώλεια 66 εκατομμυρίων οπαδών παγκοσμίως μέχρι το 2050, ενώ το Ισλάμ θα γίνει η μεγαλύτερη πίστη του πλανήτη. Προφανώς η υπερφυσική θρησκεία θα παραμείνει ισχυρή στην Αφρική, στα μουσουλμανικά εδάφη, στα τροπικά μέρη με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, όπου ισχύει ακόμα η αναχρονιστική διασύνδεση της θρησκείας με την εθνική ταυτότητα. Πεθαίνει, όμως, σταθερά στη σύγχρονη Δύση.

Χρειάστηκε να περάσουν αρκετές χιλιετίες μέχρι η ανθρωπότητα να φτάσει στην Κοσμική Εποχή. Τώρα έχουμε μια θεαματική ακμή.

«Η θρησκεία υπήρξε πάντοτε αντί-ανθρώπινη, κατά της γυναίκας, κατά της ζωής, κατά της λογικής και κατά της επιστήμης. Η ιδέα του θεού ήταν επιζήμια όχι μόνο για την ανθρωπότητα, αλλά και για τη Γη. Είναι καιρός ν’ αναλάβουν η λογική, η εκπαίδευση και η επιστήμη» - Madalyn Murray O’ Hair




Σχόλια